KUNSTDOCENT?

Hoe maak je als kunstdocent ruimte?

De prachtige, filosofische theorieën en visies van anderen over ruimte maken behandelen we onder Wanneer is een ruimte veilig en vrij? maar het zelf in de praktijk brengen is een ander verhaal. In Hoe maak je als kunstdocent ruimte? gaan we in op wat wij als kunstdocenten doen in onze specifieke setting om die ruimte te pakken en te geven. Door in de praktijk te testen ondervinden we dat de theorie soms schuurt met de praktijk. Hoe maak je ruimte binnen de praktijkles waar de nadruk ligt op kennisoverdracht en vaardigheden? Hoe ga je om met alle taligheid binnen het transformatief leren als de leerlingen nauwelijks Nederlands spreken? Hoe maken wij als kunstdocent ruimte?

In dit deelonderzoek geven we met onze praktijkervaringen, onze visie en belichaamde kennis inzicht in hoe wij ruimte maken en de theorie in praktijk brengen. We voegen onze kennis toe aan de kennisbasis en tonen hoe wij door middel van ontwerpend onderzoek ruimte maken en zo vorm geven aan ons persoonlijke onderzoek.

We zijn zelf kunstdocent, maar richten dit collectief ook op voor collega-kunstdocenten. Volgens pedagoog Marike Hoekstra bezitten kunstdocenten bereidheid tot risico nemen en ze zijn goed in verbinding met actuele kunst. Conceptuele kunst is per definitie zelfvernieuwend omdat het buiten de ‘regels’ opereert. Hierdoor kunnen kunstdocenten een voortrekkersrol spelen in het ruimte maken. De publicatie van Melvin Crone over transformatief beeldend onderwijs onderstreept dat kunstonderwijs bij uitstek ruimte kan bieden aan persoonsvorming. In het hierin opgenomen ontwikkelmodel voor transformatief beeldend is een belangrijk onderdeel “veilig contact gekenmerkt door gelijkwaardigheid, vertrouwen en inclusie”. Melvin Crone legt uit dat ook de docent hiervoor een open, lerende houding moet aannemen om de verschillende zienswijzen (waarheden) te begrijpen. Leerling en docent leren van elkaar, beiden zijn leerlingen. Marike Hoekstra zegt daarnaast ook nog dat je als kunstdocent gewend bent een flexibele houding te hebben; in je denken, in je ruimte, in je aanpak.

Het is belangrijk dat jij je als docent ook veilig voelt. Dat is niet altijd vanzelfsprekend, zeker als beginnend docent. Als jij jezelf niet veilig voelt dan kan je ook geen veiligheid aanbieden. Door als docent het goede voorbeeld te geven en zelf ruimte te nemen door als volledig mens met al zijn kanten en tegenstellingen (Marike Hoekstra) voor de klas te staan. Door kwetsbaar te durven zijn. Als docent ben jij ook de spil / de aanjager in de klas. Zij gaan niet vanzelf aan de slag. Als je je om wat voor reden dan ook niet veilig voelt kan jij je ook niet ontwikkelen tot inspirerende docent voor je leerlingen. Dit vergt: Veel van jezelf laten zien, waar jij van houdt. Melvin Crone onderstreept dit, de kunstdocent belichaamt de kunsten voor de leerlingen, ook voor docenten is persoonsvorming belangrijk. Neem dus die ruimte om ook voor de klas jezelf te zijn. Inspireer lerenden door jouw passie en interesses over te brengen. Specifieke handelingen zijn enorm persoonlijk. Door als volledig mens voor de klas te staan, neem je ook je eigen achtergrond mee het lokaal in. Wees authentiek. Durf als docent te laten zien wat de kunsten voor jou persoonlijk betekenen. Jij belichaamt en bezielt de kunsten voor de lerende(n). De ruimte waar je bent, de tijd die je hebt, de spullen die je hebt doen er minder toe deze kan je meer dan je denkt aanpassen naar je zin zoals we lezen in school as material van Melissa Bremmer, Emiel Heijnen, Jorge Lucero (2018).

Ervaar je de ruimte nog niet om jouw werkpraktijk naar je hand te zetten? Pavel van Houten geeft een bredere beschouwing van lesaspecten. Welke lesaspecten zijn er allemaal in je les? Tijd, locatie, licht etc etc. Zet maar eens op een rijtje welke elementen allemaal je les kunnen beïnvloeden en ga eens aan de knoppen draaien. Dat kan je ook eens wat extremer doen. Zo hebben we eens getest wat er gebeurt als niet de docent maar de hele groep als geheel praat en de docent luistert. Het bleek behoorlijk overweldigend, maar heel geschikt om stof uit je hoofd te leren. Zodra je je praktijk als kunstdocent gaat beschouwen als (een vorm) van conceptuele kunst (School as material) kun je ook je onderwijs vormgeven op een manier die vermoedelijk minder opgelegd voelt, maar meer als jouw eigen ruimte. Je kunt binnen je lessen als een regisseur te werk gaan, maar Marike Hoekstra pleit er binnen haar onderzoek kunstenaarsdocenten en democratische pedagogiek voorbereid te zijn om ook vanuit onzekerheid les te geven en de controle los te laten. Er zijn meerdere werkelijkheden, die bestaan naast elkaar. Omarm de diversiteit en en laat ambiguïteit toe. Als kunstdocent ben je behalve in de klas met de groep ook vaak onderdeel van een team en een scholengemeenschap. Een individuele kunstdocent kan eenzame professionaliteit ervaren. Maar door steun van collega’s of de/een groep meer vrijheid en ruimte ervaren. Zoals we leren van John Hattie en Ilias El Hadioui is de communicatie tussen collega’s onderling minstens zo belangrijk of misschien zelfs belangrijker om een cultuurverandering teweeg te brengen. Het is van belang dat docenten onderling ook als groep fungeren en met elkaar sparren/overleggen/bij elkaars lessen aanwezig zijn. Dan krijg je regelmatig nieuwe input die essentieel is om scherp te blijven als docent. Onderwijs is veranderlijk en de leerling/groep voor je ook. Maar ook om de docent te zijn/blijven die je wilt zijn, door je te verhouden tot de ander kun je je eigen visie/insteek blijven innoveren en hier ruimte voor maken. Een ideale manier om je gezien te voelen en een plek om ruimte te maken, al dan niet opvallend. Je kunt ook heel subtiel te werk gaan. Voor prachtige voorbeelden raden wij aan School as material te lezen.